σειραϊσμός

(Μουσ.). Μέθοδος που χρησιμοποιείται στη σύγχρονη μουσική σύνθεση, σύμφωνα με την οποία η λειτουργία των μουσικών παραγόντων (τονικό ύψος, ρυθμός, δυναμική και ηχόχρωμα) καθορίζεται με βάση αριθμητικέςσχέσεις, αναλογίες ή άλλους μαθηματικούς υπολογισμούς, που, αφού επιλέξει, εφαρμόζει έπειτα ο συνθέτης με συνέπεια σε όλη τη διάρκεια του μουσικού του έργου. Ο όρος σ. ετυμολογείται από τη λέξη «σειρά» (δωδεκαφωνία) και χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει, κατ’ επέκταση, τον προκαθορισμό, όχι μόνο του τονικού ύφους των μουσικών φθόγγων, αλλά και του ρυθμού, της δυναμικής και του ηχοχρώματος. Αφορμή στην υιοθέτηση σειραϊκών μεθόδων μουσικής σύνθεσης, που άνοιξαν νέους και ολότελα άγνωστους ορίζοντες στη μουσική του 20ού αι., έδωσε μια πρόταση του Σαίνμπεργκ, σύμφωνα με την οποία, παράλληλα με τη δημιουργία μελωδικών γραμμών, που βασίζονται στη διαδοχή φθόγγων με διαφορετικό τονικό ύψος, θα έπρεπε να επιδιωχτεί και η δημιουργία ηχοχρωματικών μελωδιών (Klangfarbenmelodien), που να βασίζονται στη διαδοχή ήχων με διαφορετικό ηχόχρωμα. Πρώτη πρακτική εφαρμογή της πρότασης Σαίνμπεργκ υπήρξε, ήδη από το 1928, η Συμφωνία έργο 21 του Αυστριακού Άντον Βέμπερν, ενώ το 1944 ο Γάλλος Ολιβιέ Με-σιάν, με το θεωρητικό του έργο Τεχνική της μουσικής μου γλώσσας και το 1949 με τη σύντομη «σπουδή» του για πιάνο Τρόπος αξιών και δυναμικής εκθέτει τους γενικούς κανόνες εκσεφαϊσμού όλων των μουσικών παραγόντων, στους οποίους αργότερα προστέθηκαν ο χώρος και η μουσική μορφή (φόρμα). Ο σ. δημιούργησε σχολή, που έδρασε ιδιαίτερα στη δεκαετία 1950 - 1960 με κυριότερους εκπρόσωπους τους Πιερ Μπουλέζ (Το σφυρϊ χωρίς αφέντη), Λουίτζι Νόνο (Τραγούδι που σταμάτησε), Κ. Στοκχάουζεν (Ομάδες). Στην εγκατάλειψη του σ. συντέλεσε ακριβώς ο υπερβολικός ρασιοναλισμός του, που θεωρήθηκε τροχοπέδη της αυθόρμητης μουσικής έκφρασης και που είχε ως αποτέλεσμα την άνοδο του αλεατορισμού (alea = ζάρι), μεθόδου μουσικής σύνθεσης με εντελώς αντίθετες επιδιώξεις, όπου τα στοιχεία του τυχαίου και του μουσικού αυτοσχεδιασμού μέσα σε λιγότερο ή περισσότερο αυστηρά προκαθορισμένα όρια παίζουν βασικό πάντοτε ρόλο.

* * *

ο, Ν

μουσ. η σειραϊκή μουσική.

[ΕΤΥΜΟΛ. < σειρά + κατάλ. -ισμός*. Η λ. είναι απόδοση ξεν. όρου, πρβλ. αγγλ. serialisme].